Category: बुद्धिबळ

कॅंडिडेट्स स्पर्धा होण्याआधीच​ मला माहित होते की गुकेश जिंकण्यास सक्षम आहे.

जीएम विशी आनंद, पाच वेळा जागतिक बुद्धिबळ विश्वविजेते

चिनी ग्रॅंडमास्टर डिंग लिरेन याचा ७.५-६.५ असा पराभव करत ग्रॅंडमास्टर डी. गुकेश जागतिक बुद्धिबळ विश्वविजेता स्पर्धेच्या १३८ वर्षांच्या इतिहासात सर्वात तरुण विश्वविजेता बनला. १८८६ साली न्यू यॉर्क येथे विल्हेल्म स्टेनिट्झ आणि जोहान्स झुकरटोर्ट यांच्यात पहिली विश्वविजेतेपदाची स्पर्धा झाली होती. गुकेशने ग्रॅंडमास्टर गॅरी कास्पारोव्ह यांचा सर्वात तरुण विश्वविजेत्याचा विक्रम मोडला. १९८५ साली जागतिक बुद्धिबळ विश्वविजेता स्पर्धेत ग्रॅंडमास्टर अनातोली कार्पोव्ह यांना वयाच्या बाविसाव्या वर्षी कास्पारोव्ह यांनी हरवले होते.

गुकेशची सुरुवात पहिला गेम गमावल्यानंतर निराशाजनक झाली. याचे एक कारण त्याच्या पहिल्याच वर्ल्ड चॅम्पियनशिपमध्ये खेळण्याचा प्रचंड दडपण हे असू शकते. नंतर त्याने दमदार पुनरागमन करत तिसरा गेम जिंकून बरोबरी साधली. त्यानंतर बरोबरीची लांबलचक मालिका झाली.

गुकेशने ११ व्या गेममध्ये आघाडी घेत आघाडी घेतली, पण डिंगने पुढच्या गेममध्ये दमदार पुनरागमन करत बरोबरी साधली. गुकेश १३ व्या गेममध्ये पांढऱ्या मोह​ऱ्यांसह जिंकण्याचा जोरदार प्रयत्न करत होता, पण तो बरोबरीत सुटला. शेवटच्या सामन्यात डिंग बरोबरीत सुटल्याने खूश झाला असता आणि त्यानंतर टायब्रेक होऊन त्याला स्पष्ट फायदा झाला असता. अशा परिस्थितीत डिंगने ५५. ♖एफ२ ही खेळी केली. ही अक्षम्य चूक होती. (इव्हॅल बार येडा झाला, -०.१ ते -३६०!)

मी पाहिले की पांढरा उंट अडकला आहे आणि ♔ई१ नंतर मी ♚ई५ खेळू शकतो. इथे विजय निश्चित होता. जेव्हा मला हे जाणवले की तो कदाचित माझ्या आयुष्यातील सर्वोत्तम क्षण होता.

जीएम डी. गुकेश​, विश्वविजेता २०२४

हे अव्वल खेळाडू किती दबावाखाली कामगिरी करतात याची कल्पना करणे कठीण आहे. डिंग ब​ऱ्याच काळापासून सर्वोत्तम कामगिरी करू शकला नाही, तरीही तो चॅम्पियनसारखा लढला, विशेषत: ज्या प्रकारे त्याने ११वा डाव गमावल्यानंतर बाराव्या डावात पुनरागमन केले. गुकेश ने चांगली तयारी केल्याचे दिसत होते आणि त्याने डिंगला ब​ऱ्याच ज्यामुळे डिंगला बराच विचार करावा लागला, परिणामी वेळेचे दडपण आले. दडपणाखाली खेळताना विचलित न होणे याचा गुकेशच्या विजयात मोठा वाटा होता.

भारतीय बुद्धिबळाचे उज्ज्वल भवितव्य

भारतातील बुद्धिबळ प्रतिभेचा विस्फोट जगाला चकित करत आहे. जेव्हा विशी आनंद पहिला भारतीय ग्रँडमास्टर बनला आणि नंतर जागतिक अजिंक्यपद भारतात आणला, तेव्हा हा खेळ लोकप्रिय होण्याचा मार्ग मोकळा झाला.

विशी आनंदपासून सुरुवात करून आता सर्व ज्युनिअर खेळाडूंनी बुद्धिबळ संस्कृती ज्या प्रकारे आत्मसात केली आहे, ते पाहून आश्चर्य वाटते.

जीएम हिकारु नाकामुरा, पाच वेळा यूएस बुद्धिबळ विजेते

भारतीय बुद्धिबळाचे भवितव्य याहून उज्ज्वल कधीच नव्हते. गेल्याच महिन्यात छोट्या अनीश सरकारने एक​
नवा विश्वविक्रम केला. वयाच्या ३.५ व्या वर्षी १५५५ चे फिडे मानांकन मिळवणारा तो सर्वात तरुण खेळाडू ठरला. तरुण अनीशला भेडसावणारी मुख्य समस्या ओपनिंग किंवा एंड गेमची नाही, तर बोर्डाच्या टोकाला पोहोचण्यासाठी त्याला खुर्चीवर उभं राहावं लागतं ही आहे. 🙂

अनीश हा सुपर टॅलेंटेड आणि यशाची भूक असलेल्या तरुण भारताचे प्रतीक आहे.

जागतिक अजिंक्यपद जिंकल्याबद्दल गुकेशचे खूप खूप अभिनंदन. त्याच्या या कामगिरीमुळे भारतातील बुद्धिबळाचे भवितव्य अधिक उज्वल होईल​.

भारतासाठी हा जादुई काळ वाटतो.

जीएम विशी आनंद, पाच वेळा जागतिक बुद्धिबळ विश्वविजेते

भारत ही बुद्धिबळातील नवी महासत्ता आहे.

जीएम हिकारु नाकामुरा, पाच वेळा यूएस बुद्धिबळ विजेते

बुद्धिबळ ऑलिम्पियाड ही स्पर्धा दर दोन वर्षांनी आयोजित केली जाते आणि खालच्या दर्जाच्या खेळाडूंना अव्वल खेळाडूंशी त्यांचे कौशल्य जुळविण्याची ही एक चांगली संधी आहे. यंदाची बुद्धिबळ ऑलिम्पियाड हंगेरीतील बुडापेस्ट येथे पार पडली. खुल्या गटात १८८ संघ तर महिला गटात १६९ संघ सहभागी झाले होते. वरील चित्र एसवायएमए स्पोर्ट्स अँड कॉन्फरन्स सेंटर दर्शविते जिथे हा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता. २०२३ मध्ये युरोपियन ब्लिट्झ चॅम्पियनशिपमधील सर्वोत्कृष्ट महिला खेळाडू ठरलेल्या युनायटेड किंग्डमच्या बोधना शिवानंदन सारख्या ९ वर्षांच्या खेळाडूंनी स्पर्धेत भाग घेतला होता.

यावर्षी टीम इंडियाकडे खुल्या आणि महिला अशा दोन्ही विभागात अतिशय​ मजबूत संघ होता. श्रीनाथ नारायणन यांच्या नेतृत्वाखालील इंडिया ओपन संघात जीएम गुकेश डोम्माराजू, जीएम प्रज्ञानंद रमेशबाबू, जीएम अर्जुन एरिगायसी, जीएम विदित गुजराथी आणि जीएम हरिकृष्ण पेंटाला यांचा समावेश होता. संघाचे सरासरी रेटिंग २७५५ होते, जे अमेरिकेच्या अव्वल मानांकित खेळाडूपेक्षा केवळ तीन गुणांनी कमी होते.

भारतीय महिला संघाचे नेतृत्व जीएम अभिजीत कुंटे यांनी केले आणि त्यात जीएम हरिका द्रोणावल्ली, जीएम वैशाली रमेशबाबू, आयएम दिव्या देशमुख, आयएम वंतिका अग्रवाल आणि आयएम तानिया सचदेव यांचा समावेश होता. २४६७ च्या सरासरी रेटिंगसह भारतीय महिला संघ स्पर्धेत अव्वल मानांकित होता.

भारताने दोन्ही विभागात सुवर्णपदक पटकावले, ही एक उत्कृष्ट कामगिरी आहे. खुल्या संघाने २२ पैकी २१ गुण मिळवले. बुद्धिबळ ऑलिम्पियाडच्या इतिहासातील कोणत्याही संघाची ही सर्वोत्तम कामगिरी आहे. पोलंडविरुद्ध महिला संघाला एक धक्का बसला असला तरी पूर्वीपेक्षा दमदार पुनरागमन करत विजेतेपद पटकावले. याशिवाय खुल्या आणि महिला स्पर्धेत सर्वोत्तम संयुक्त कामगिरीसाठी देण्यात येणारी नोना गप्रिंदाश्विली करंडकही भारताने जिंकली. माजी महिला जागतिक बुद्धिबळ चॅम्पियन नोना गप्रिंदाश्विली यांच्या नावावर ही ट्रॉफी ठेवण्यात आली आहे, ज्या ग्रँडमास्टरची फिडे पदवी मिळवणाऱ्या पहिल्या महिला होत्या.

आपल्या देशासाठी सर्व काही देण्याची तयारी हवी.

आयएम दिव्या देशमुख

महिला गटात अव्वल मानांकित जीएम कोनेरु हम्पी यांच्या अनुपस्थितीमुळे हरिकाला पहिल्या बोर्डवर​ जबाबदारी पार पाडावी लागली. संघात सर्वाधिक ऑलिम्पियाड खेळल्यामुळे तिच्या अनुभवाचा खूप फायदा झाला. दुसऱ्या क्रमांकावर वैशालीने अनेक महत्त्वाच्या सामन्यांमध्ये काळ्या रंगांचे मोहरे घेऊन​ खेळ केला आणि प्रतिस्पर्धी संघाला रोखण्यात​ महत्त्वाची भूमिका बजावली.

हम्पीच्या अनुपस्थितीचा अर्थ तानियाला शेवटच्या क्षणी बोलावावे लागले. समालोचक आणि ब्रोडकास्टर असलेली तानिया ऑलिम्पिकदरम्यान कॉमेंट्री करत होती आणि तयारीसाठी तिला वेळ नव्हता. जेव्हा संघाला त्याची सर्वात जास्त गरज होती तेव्हा तिने पाच सामन्यांत ३.५ गुण मिळवले.

आयएम दिव्या देशमुखने ११ सामन्यांत ९.५ गुण मिळवत बोर्ड तीनसाठी वैयक्तिक सुवर्णपदक पटकावले. दिव्याने २५०० रेटिंगचा टप्पाही ओलांडला, जो तिच्या कारकिर्दीतील मैलाचा दगड आहे. दिव्या आता मुलींच्या गटात जागतिक क्रमवारीत अव्वल स्थानी आहे. चौथ्या क्रमांकावर आयएम वंतिका अग्रवालने ९ सामन्यांत ७.५ गुण मिळवत चौथ्या क्रमांकासाठी वैयक्तिक सुवर्णपदक पटकावले. टीम यूएसएविरुद्धच्या सामन्यात सामना ड्रॉ करण्यासाठी आणि टीम इंडियाच्या आशा जिवंत ठेवण्यासाठी वंतिकाला विजय मिळवावा लागला होता. तिने दिवस वाचवण्यासाठी जीएम इरिना क्रशला पराभूत केले.

आठव्या फेरीत यूएसए संघाशी २-२ अशी बरोबरी साधल्यानंतर संघाने दमदार पुनरागमन करत चीनला २.५-१.५ आणि अझरबैजानला ३.५-०.५ असे पराभूत केले.

ही मुले यंत्रासारखी आहेत. त्यांच्याविरोधात काहीही चालत नाही.

आयएम मिओड्राग पेरुनोविच, कर्णधार, टीम सर्बिया, इंडिया ओपन संघाबद्दल​.

महाभारतात भीम आणि अर्जुन हे दोन भाऊ महान योद्धे होते. त्यांची एकत्रित ताकद इतकी होती की त्यांना अनेकदा भीमार्जुन​ म्हणून संबोधले जायचे. इंडिया ओपन संघात टॉप बोर्डवर गुकेश आणि बोर्ड​ तीन वर अर्जुन हे दोन खेळाडू एखाद्या वादळासारखे विरुद्ध संघातून धावत होते. इंडिया ओपन संघाला केवळ एक सामना गमवावा लागला.

बर्‍याच संघांमध्ये तगडे खेळाडू असतात परंतु एका संघातील दोन बलाढ्य खेळाडूंनी एकाच वेळी अशी अभूतपूर्व कामगिरी करणे अत्यंत असामान्य आहे. गुकेशने १० सामन्यांत ३०५६ रेटिंग मिळवत​ ९ गुणांची कमाई केली. तिसऱ्या क्रमांकावर अर्जुनने ११ सामन्यांत १० गुण मिळवले आणि २९६८ ची रेटिंग कामगिरी केली. दोघांनीही वैयक्तिक सुवर्णपदक पटकावले. अर्जुन २७९७.२ रेटिंगसह जागतिक क्रमवारीत तिसऱ्या स्थानावर आहे, तर गुकेश २७९४.१ रेटिंगसह पाचव्या स्थानावर आहे. 🙏

गुकेश आणि जीएम वेई यी यांच्यातील सामना दीर्घकाळ स्मरणात राहील. सामना निश्चित बरोबरीच्या दिशेने जात होता परंतु गुकेशने जोर कायम ठेवला आणि अखेर त्याचे विजयात रूपांतर करण्यात यश मिळवले. गुकेशने घड्याळात एक मिनिट असताना ज्या प्रकारे ७६.एचजी ♘४ ही अचूक खेळी केली, त्यावरून त्याच्या खेळावरील प्रभुत्वाची साक्ष मिळते. या विजयासह भारताने चीनला पराभूत केले.

विदित गुजराथीने चौथ्या बोर्डवर​ उल्लेखनीय कामगिरी करत १० सामन्यांत ७.५ गुण मिळवले. विदितने ग्रँडमास्टर बेंजामिन ग्लेनडोराविरुद्ध मिळवलेला विजय अभूतपूर्व होता आणि या विजयामुळे भारताने हंगेरीवर ३-१ असा निर्णायक विजय मिळवला. आणि बोर्ड दोनवर वेस्ले सोविरुद्धचा एक सामना वगळता कोणीही प्रागच्या बचावफळीला मागे टाकू शकले नाही. (प्रागचा जीएम पीटर लेकोविरुद्धचा सामना इतका गुंतागुंतीचा होता की फक्त बोर्डाकडे पाहून तुमचे भंजाळून जाईल​.) केवळ तीन सामने खेळण्याची संधी मिळाली असली तरी हरीने २.५ गुणांची कमाई केली. यामुळेच इंडिया ओपन चा संघ इतका बलाढ्य झाला. या संघात कुठेही कमकुवतपणा नव्हता. “या संघाला रोखण्यासाठी आपल्याला काय करावं लागेल?” असा प्रश्न विरोधी संघाचे खेळाडू आणि कर्णधार अनेकदा विचारत असणार​.

पहिल्या बोर्डवर गुकेश आणि दुसऱ्यावर प्राग आणि तिसऱ्या आणि चौथ्या बोर्डवर अर्जुन आणि विदित यांना खेळवण्याची कॅप्टन श्रीनाथची रणनीती अचूक ठरली.

महाराष्ट्रासाठी विशेष अभिमानाची बाब म्हणजे या दोन संघात दोन खेळाडू आणि एक कर्णधार महाराष्ट्राचे आहेत​. दिव्या नागपुरची आहे, विदित नाशिकचा. आणि महिला संघाचे कर्णधार अभिजित कुंटे पुण्याचे आहेत​.

इंडिया ओपन संघाची सर्वात उल्लेखनीय बाब म्हणजे खेळाडूंचा स्वभाव. समालोचकांनी अनेकदा नमूद केल्याप्रमाणे, भारतीय खेळाडूंनी नेहमीच आपल्या भावनांवर नियंत्रण ठेवले आणि ते शेवटपर्यंत लक्ष केंद्रित करण्यास सक्षम होते, ज्यामुळे खेळाच्या महत्त्वपूर्ण क्षणांमध्ये मोठा फरक पडला. गुकेश, अर्जुन आणि विदित यांनी विविध मुलाखतींमध्ये सांगितले आहे की, योग आणि ध्यान केल्यामुळे त्यांना समतोल साधण्यास मदत झाली.

शिवाय​ संघाचे खेळाडू एकमेकांना चांगले ओळखत होते. त्यातील काही जण एकत्र मोठे झाले आणि नंतर त्यांनी एकत्र स्पर्धांमध्ये भाग घेतला. विदित आणि श्रीनाथ एकत्र खेळले आहेत, तसेच गुकेश, प्राग, हरी आणि अर्जुन देखील खेळले आहेत. त्यामुळे इंडिया ओपन संघ जेव्हा भारतासाठी खेळण्यासाठी एकत्र आला तेव्हा त्यांच्यात मैत्रीची भावना आधीपासूनच होती.

विशी आनंद यांनी ग्रँडमास्टर हा किताब पटकावला आणि तेव्हापासून भारतात बुद्धिबळ लोकप्रिय व्हायला सुरवात झाली. भारतीय बुद्धिबळाच्या इतिहासातील हा एक महत्त्वाचा क्षण होता. जसजशी आनंद यांनी स्पर्धा जिंकण्यास सुरुवात केली, तसतसे भारतीयांना या खेळात रस वाटू लागला. जेव्हा आनंद विश्वविजेते झाले आणि नंतर चार वेळा त्यांनी हे विजेतेपद यशस्वीपणे राखले, तेव्हा अनुकरण करण्यासाठी एक उत्तम मॉडेल असलेल्या सर्व तरुण आणि महत्त्वाकांक्षी बुद्धिबळपटूंसाठी ही मोठी प्रेरणा होती.

वेस्टब्रिज आनंद बुद्धिबळ अकादमीने (वाका) निहाल सरीन, प्राग, गुकेश, अर्जुन, वंतिका आणि वैशाली सारख्या युवा आणि उदयोन्मुख खेळाडूंना मदत केली. या खेळाडूंना शिष्यवृत्ती देण्यात आली आणि त्यांना विशी यांनी वैयक्तिक मार्गदर्शन केले. एवढ्या लवकर एवढ्या अभूतपूर्व निकालाची अपेक्षा खुद्द विशीसह कुणालाही नव्हती. गेली अनेक दशके विशी आनंद यांच्या अमूल्य योगदानाची परिणती आज भारतीय बुद्धिबळ स्पर्धेत झाली आहे.

मी भारतीय बुद्धिबळाच्या खूप चांगल्या आणि उज्ज्वल भविष्यासाठी उत्सुक आहे.

जीएम अभिजीत कुंटे, कर्णधार, भारतीय महिला संघ

अखेर भारताची वेळ आली.

जीएम हरिका द्रोणावल्ली

स्ट्रीमिंगच्या दिवसांपूर्वी बुद्धिबळ प्रेमी ऑनलाइन बोर्ड पाहत असत आणि तज्ञ सोशल मीडियावर या खेळाबद्दल भाष्य करत असत. वेगवान कनेक्शन आणि स्ट्रीमिंगमुळे बुद्धिबळ खेळाचे प्रसारण अधिक सोपे झाले आहे. बुद्धिबळ प्रेमींसाठी बुद्धिबळ स्पर्धा पाहण्यासाठी युट्युब हे एक प्रमुख केंद्र म्हणून उदयास आले आहे. सिंगापूरमध्ये डिंग लिरेन आणि डी. गुकेश यांच्यात होणाऱ्या आगामी जागतिक बुद्धिबळ अजिंक्यपद सामन्याचे टायटल स्पॉन्सरही गुगल आहे. विविध आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ स्पर्धांचे प्रायोजकत्व आणि बुद्धिबळ हा खेळ लोकप्रिय होण्यास मदत करणाऱ्या टाटा स्टील आणि टेक महिंद्रा यांचाही सन्माननीय उल्लेख करावा लागेल​.

बुद्धिबळ ऑलिम्पियाडसाठी फिडेच्या अधिकृत यूट्यूब चॅनेलवर जीएम पीटर स्विडलर, जीएम क्रिस्टियन किरिला आणि डब्ल्यूजीएम अनास्तासिया कार्लोविच यांनी उत्तम समालोचन केले. पीटरच्या कॉमेंट्रीचा मी खूप मोठा पंखा आहे. सर्वोच्च स्तरावर​ बुद्धिबळ अनेक वर्षे बुद्धिबळ खेळल्यानंतर, त्याच्याकडे अनुभव, किस्से आणि बुद्धिबळाचा इतिहास सामायिक करण्यासाठी भरपूर आहे ज्यामुळे बोर्डवर काहीही घडत नसताना समालोचन मनोरंजक बनते. पीटर प्रागला कोचिंग देखील देत आहे आणि क्रिकेटचा मोठा चाहता आहे. आतली बातमी अशी की प्राग पीटरला चेन्नई सुपर किंग्जचा (सीएसके) पंखा बनवण्याचा प्रयत्न करत आहे. 😀

भारतात बुद्धिबळ पूर्वीपेक्षा अधिक लोकप्रिय आहे. भारतातील बुद्धिबळाचा हा सुवर्णकाळ आहे. चेसबेस इंडिया हे भारतातील सर्वात लोकप्रिय यूट्यूब बुद्धिबळ चॅनेल आहे. आयएम सागर शहा आणि डब्ल्यूआयएम अमृता मोकल यांनी स्थापन केलेल्या या संस्थेने बुद्धिबळ ऑलिम्पियाडचे सखोल कव्हरेज, खेळाडूंच्या मुलाखती आणि विश्लेषण केले. या ठिकाणी त्यांचे स्वतंत्र मीडिया बूथ होते जेथे भारतीय खेळाडू बर् याचदा भेट द्यायचे आणि तणावपुर्ण सामने खेळून आल्यावर गप्पागोष्टी करायचे.

मी हे लिहीत असताना भारतीय क्रिकेट संघाने बांगलादेशविरुद्धचा पहिला कसोटी सामना एक दिवस शिल्लक असताना २८० धावांनी जिंकला आहे. बांगलादेशचा संघ पाकिस्तानला २-० ने पराभूत करून उत्तम फॉर्मात होता. अश्विन भाई जबरदस्त फॉर्ममध्ये होता आणि त्याने शतक झळकावले आणि घरच्या प्रेक्षकांसमोर पाच गडी बाद केले. चेपॉकमध्ये जिंकणे नेहमीच विशेष असते. अप्रतिम कामगिरी, टीम इंडिया!

भारतीय संघ जिंकत असलेला पाहणे याहून चांगली गोष्ट नाही. 😎

---

जीएम हिकारु यांचे उद्गार त्यांच्या पॉडकास्ट @gmhikaru मधील आहेत. जीएम क्रिस्टियन किरिला यांनी फिडे समालोचनादरम्यान आयएम मिओड्राग पेरुनोविच यांच्या उद्गाराचा उल्लेख केला. उर्वरित उद्गार खेळाडूंच्या फिडे मुलाखतीतील आहेत.